Do 2017. Urbano Monteova izvanredna karta svijeta iz 1587. gledana je samo kao serija od 60 listova rukopisa. Ali ovo nije način na koji je Monteova mapa dizajnirana da se doživi. U svom dovršenom obliku svaki pojedinačni list dio je prostrane mape svijeta iz 16. stoljeća. Monte je namjeravao da se limovi sastave na drvenoj ploči od 10 stopa i 'okreću oko centralnog stožera ili igle kroz sjeverni pol'.

Naravno, mogućnost realizacije Monteove vizije spajanjem svih 60 listovi u skladu sa njegovim planom su rizični – ovi dragoceni rukopisi stari su 435 godina. Srećom, živimo u digitalnom dobu i moguće je sastaviti kartu iz 1587. u veličanstvenu virtuelnu cjelinu bez zapravo pričvršćivanja stoljećima starog rukopisa na drvenu ploču od 10 stopa.

A pionirska planisfera

Zbirka pojedinačnih rukopisa je zadivljujuće kartografsko djelo čak iu svom nesastavljenom obliku, ali spojena u digitaliziranu cjelinu konačno je otkrivena izuzetna skala Monteove vizije. Kao što Monteov plan da okrene mapu oko centralnog stožera sugeriše, remek-delo iz 1587. je planisfera koja nastoji da prikaže globus kako zrači sa centralnog severnog pola. U svom dovršenom obliku u mogućnosti smo da cijenimo fascinantan,briljantno ambiciozan renesansni pokušaj vizualizacije svijeta.

Monte se oslanjao na brojne izvore – geografske preglede, karte i projekcije – i nove naučne ideje, s ciljem da globus prikaže na dvodimenzionalnoj ravni. Njegova planisfera iz 1587 koristi azimutalnu ekvidistantnu projekciju, što znači da su sve tačke na karti proporcionalno ucrtane iz središnje tačke, u ovom slučaju Sjevernog pola. To je genijalno rješenje za pravljenje mapa koje se nije uobičajeno koristilo sve do 20. stoljeća.

Detalj iz Tavola Seconda, Tavola Ottava i Tavola Setima (Sjeverni Sibir, Centralna Azija)

Image Credit: David Rumsey Map Collection, David Rumsey Map Center, Stanford Libraries

Fantastični detalji

Monteova planisfera je očito inovativno djelo izrade mapa koje odražava studiozan naučni um, ali izvan njega promjenjive preciznosti svoje kartografije, karta je uzbudljivo djelo maštovitog stvaralaštva. Monteov čin izgradnje svijeta je briljantna mješavina naučnih detalja i čiste fantazije.

Mapa je prošarana sitnim, često fantastičnim ilustracijama. Uz zoološki približne prikaze životinja iz dalekih zemalja – pantere, poskoke i deve mogu se naći u raznim kutovima Afrike – su mitske zvijeri – jednorog se zabavlja u Mongoliji, misteriozni demoni vrebaju pustinjskim terenom istočno od Perzije.

Portreti svjetskih lidera izkarta iz 1587. (slijeva nadesno): 'Kralj Poljske', 'Car Turske', 'Matezuma koji je bio kralj Meksika i Zapadne Indije' i 'Kralj Španije i Indije'

Image Credit: David Rumsey Map Collection, David Rumsey Map Center, Stanford Libraries

Planisfera je također prepuna isječenih detalja i napomena, uključujući ilustrovane profile značajnih svjetskih lidera. Među uglednicima koje Monte smatra vrijednima uključivanja naći ćete 'Cara Turske' (identifikovanog kao Murad III), 'Kralja Španije i Indije' (Filip II), 'Poglavicu kršćana, Pontifex Maximus ' (papa Siksto V), 'Kralj Poljske' (Stephen Báthory) i, možda iznenađujuće, 'Matezuma koji je bio kralj Meksika i Zapadne Indije' (poznatiji kao Moctezuma II, car Asteka čija je vladavina završila 67 godina prije kreiranja karte). Kraljica Elizabeta I je uočljivo odsutna.

Bliže ispitivanje Monteovog autoportreta otkriva još jedan idiosinkratični detalj. Prilikom prvog pregleda, naći ćete portret autora iz 1589. godine, dvije godine nakon što je mapa završena. Pogledajte malo bliže i vidjet ćete da je ova ilustracija zalijepljena na rukopis i da se zapravo može podići kako bi se otkrio drugi autoportret, datiran 1587. Nije jasno zašto je Monte odlučio da ažurira kartu novijim prikazom od sebe, ali godine koje su bile u međuvremenu sigurno nisu bileljubazan prema njegovoj kosi.

Autoportreti Urbana Montea iz 1587. i 1589.

Image Credit: David Rumsey Map Collection, David Rumsey Map Center, Stanford Libraries

Zaboravljeni genije ili džentlmen učenjak?

S obzirom na razmjere njegovih ambicija – njegova planisfera iz 1587. je najveća poznata rana karta Zemlje – Urbano Monte nije upamćen kao posebno cijenjen kartograf i malo se zna o njegovom životu. Dr. Katherine Parker u svom eseju Um na djelu – rukopisna karta svijeta od 60 listova Urbana Montea primjećuje da se „projekat Monteove karte čini monumentalnim poduhvatom modernim očima, a ipak je tokom svog vremena bio jednostavno džentlmen naučnik koji se upušta u dublje proučavanje jedne od najpopularnijih oblasti učenja, geografije.”

Geografsko proučavanje i pravljenje karata bilo je popularno među italijanskim višim slojevima. Poznato je da Monte dolazi iz bogate porodice i da bi bio u dobroj poziciji da pristupi najnovijim geografskim studijama i otkrićima.

Detalj o Tavola Noni (Japan). Monteov prikaz Japana je napredan za to vrijeme.

Image Credit: David Rumsey Map Collection, David Rumsey Map Center, Stanford Libraries

Na njega je svakako utjecala kartografija Gerardusa Mercatora i Abrahama Orteliusa a njegov položaj u društvu omogućio bi mu privilegirano znanje o vrlo nedavnim otkrićima. Planisfera iz 1587. uključuje japanskeimena mjesta koja se ne nalaze na drugim zapadnim kartama tog vremena. To je vjerovatno zato što se Monte susreo s prvom zvaničnom japanskom delegacijom koja je posjetila Evropu kada su došli u Milano 1585.

Ipak, nemoguće je proučiti Monteovu nevjerovatnu planisferu i odbaciti je kao djelo nebitnog diletanta. Mapa iz 1587. je genijalno djelo koje pruža fascinantan uvid u brzo šireće horizonte renesansnog društva.