U februaru 1945. Winston Churchill, Joseph Staljin i Franklin D. Roosevelt sastali su se u Jalti na Crnom moru kako bi razgovarali o ponovnom uspostavljanju i reorganizaciji evropskih nacija nakon rata. Konferencija na Jalti, kako je postalo poznato, bila je drugi od tri sastanka između Čerčila, Staljina i Ruzvelta, i smatra se najkontroverznijim.

Teheranska konferencija održana je ranije u novembru 1943., a nakon nje Konferencija u Potsdamu u julu 1945. Jalta je bila posljednja konferencija kojoj je Ruzvelt prisustvovao prije svoje smrti u aprilu 1945.

Konferencija je održana na Jalti jer Staljin nije htio putovati daleko. Ljekari su ga navodno savjetovali da ne treba da putuje na duga putovanja. Staljin se takođe plašio letenja, strah koji je bio povezan sa njegovom opštom paranojom.

U vreme konferencije na Jalti, saveznici su bili sigurni u pobedu u Evropi. Žukovljeve snage bile su samo 65 kilometara od Berlina, pošto su protjerale naciste iz većine istočne Evrope, dok su saveznici imali kontrolu nad cijelom Francuskom i Belgijom.

Vojnici 130. latvijskog streljačkog korpusa Crvene armije u Rigi. Oktobar 1944. Zasluge: Commons.

Ciljevi svake sile

Svaki vođa imao je za cilj različite ciljeve za poslijeratno razdobljenaselje. Ruzvelt je želeo rusku pomoć u ratu protiv Japana, i bio je spreman da prizna uticaj u Evropi ako bi to značilo da se životi vojnih vojnih lica mogu poštedeti na pacifičkom teatru.

Treba napomenuti da je Ruzvelt bio pod utiskom da će Rusi biti preko potrebni da poraze Japance.

Još uvijek postoji povijesni spor oko toga da li je japanska predaja bila prisiljena nuklearnim bombama ili sovjetsko uspostavljanje drugog fronta na Pacifiku.

Konsenzus se polako pomjera prema sovjetskom napadu na Mandžuriju i sjeverna ostrva Japana kao ključni faktor u okončanju rata bezuvjetnom japanskom predajom.

Američka delegacija je također željela sovjetsko učešće u Ujedinjenim nacijama, koje je trebalo stvoriti nakon završetka rata.

Churchill je želio demokratske vlade stvorene slobodnim izborima u istočnoj i srednjoj Evropi i da obuzdaju sovjetski dio poslijeratnog rješenja koliko je to bilo moguće.

Bilo je teško osigurati nezavisnost nacije kao što je Poljska, uprkos poljskoj pomoći RAF-u i britanskoj vojsci općenito. Crvena armija je pregazila istočnu Evropu tokom operacije Bagration i bila je u suštini u Staljinovoj milosti.

Staljin je želeo obrnuto, i zalagao se za veću sovjetsku kontrolu i uticaj na posleratni sastav Istočne Evrope. Ovobio je kritičan dio sigurnosne strategije SSSR-a.

Pitanje Poljske

Veliki dio debate bio je usredsređen oko Poljske. Saveznici su bili željni da se zalažu za poljsku nezavisnost zbog pomoći poljskih trupa na zapadnom frontu.

Međutim, kao što je spomenuto, Sovjeti su držali većinu karte kada su u pitanju pregovori oko Poljske. Prema jednom članu američke delegacije, Jamesu F. Byrnesu, "nije bilo pitanje šta ćemo pustiti Rusima da rade, već šta možemo natjerati Ruse da urade."

Za Ruse, Poljska je imala strateški i istorijski značaj. Poljska je služila kao istorijski koridor za armije koje su krenule u invaziju na Rusiju. Staljinove izjave o Poljskoj koristile su opširno dvostruko govorenje. Staljin je tvrdio da:

“...zbog toga što su Rusi uveliko zgriješili protiv Poljske, sovjetska vlada je pokušavala iskupiti te grijehe. Poljska mora biti jaka [i] Sovjetski Savez je zainteresiran za stvaranje moćne, slobodne i neovisne Poljske.”

To je na kraju značilo da je SSSR zadržao teritoriju koju je anektirao 1939. godine, a umjesto toga teritoriju Poljske bio bi produžen na račun Njemačke.

Staljin je obećao da će biti slobodnih poljskih izbora uz uspostavljanje pokrajinske vlade koju sponzorira Sovjetski Savez na poljskim teritorijama koje je okupirala Crvena armija.

Staljin je na kraju također učinio pristaje na ulazak u treći rat na Pacifikumjeseci nakon poraza Njemačke, pod uslovom da može povratiti zemlje koje su Rusi izgubili od Japanaca u rusko-japanskom ratu 1904-1905, i da Amerikanci priznaju nezavisnost Mongolije od Kine.

Winston Churchill dijeli šalu sa maršalom Staljinom (uz pomoć Pavlova, Staljinovog prevodioca, lijevo) u konferencijskoj sali u Livadijskoj palati tokom konferencije na Jalti. Zasluge: Imperial War Museums / Commons.

Mongolska Narodna Republika bila je sovjetska satelitska država od svog stvaranja 1924.

Sovjeti su se također složili da se pridruže Ujedinjenim nacijama, pod uslovom da UN koristila sistem Vijeća sigurnosti u kojem je mogla staviti veto na sve neželjene odluke ili radnje.

Svaka sila je također ratifikovala sporazum o podjeli poslijeratne Njemačke na zone. SSSR, SAD i UK su sve imale zone, a UK i SAD su se složile da dalje podijele svoje zone kako bi stvorile francusku zonu.

General Charles de Gaulle nije smio prisustvovati konferenciji na Jalti, koju je on pripisuje se dugogodišnjoj napetosti između njega i Ruzvelta. Sovjetski Savez takođe nije bio voljan da prihvati francusko predstavništvo kao punopravne učesnike.

Budući da de Gol nije prisustvovao Jalti, nije mogao da prisustvuje ni Potsdamu, jer bi imao čast da ponovo pregovara o pitanjima o kojima se razgovaralo u njegovom odsustvu na Jalti.

Josef Staljin gestikulira dok jerazgovara sa Vjačeslavom Mihajlovičem Molotovom tokom konferencije na Jalti. Zasluge: Nacionalni muzej američke mornarice / Commons.

Sovjetski totalitarni zaokret

Sredinom marta, američki ambasador u U.S.S.R-u poslao je poruku Ruzveltu da tvrdi da:

“…sovjetski program je uspostavljanje totalitarizma, ukidanje lične slobode i demokratije kakvu poznajemo.”

Ruzvelt je shvatio da je njegovo viđenje Staljina bilo pretjerano optimistično i priznao je da je “Averell u pravu.”

Komunistička vlada je uspostavljena u Poljskoj na kraju rata, a mnogi Poljaci u Engleskoj i drugdje osjećali su se izdanima od strane svojih saveznika.

Propagandna fotografija građanina koji čita Manifest PKWN PKWN je bio Poljski komitet nacionalnog oslobođenja, poznat i kao Lublinski komitet. Bila je to marionetska privremena vlada Poljske. Zasluge: Commons.

NKVD je uhapsio mnoge poljske opozicione lidere koji su bili pozvani da učestvuju u pregovorima za privremenu vladu. Odvedeni su u Moskvu, prisiljeni na pokazno suđenje i poslani u Gulag.

Rusi su učvrstili kontrolu nad Poljskom, koja je postala punopravna komunistička država 1949.

Dok se Jalta u početku slavila kao dokaz da se ratna saradnja SAD-a i Sovjetskog Saveza kroz lend-lease i slično može nastaviti u poslijeratnom periodu, postala je kontroverznija s ruskim akcijamaprema istočnoj Evropi.

Staljin je prekršio svoje obećanje o slobodnim izborima i postavio vladu pod sovjetskom kontrolom u regionu. Zapadni kritičari su tvrdili da je Ruzvelt „rasprodao” istočnu Evropu Sovjetima.

Kredit za naslovnu sliku: The National Archives / Commons.