11:00 11. novembra 1918. godine se općenito priznaje kao kraj Prvog svjetskog rata u cijeloj Evropi. Do danas je do dva minuta šutnje posvećeno komemoraciji i sjećanju na hrabre ljude (s obje strane) koji su se borili i poginuli u Velikom ratu.

Unatoč svojoj pogodnosti, '11. 11. dan 11. mjeseca' idiom ne govori cijelu priču o konačnom prekidu neprijateljstava.

Kao i kod mnogih drugih sukoba, kraj Prvog svjetskog rata je u stvari bio mnogo komplikovaniji od ovoga. Kroz tri ključna primirja, ratovi na različitim nacionalnim frontovima postepeno su se završavali, a kraj rata je finaliziran odlučujućim Versajskim ugovorom.

1. Primirje na istočnom frontu – 15. decembar 1917.

Od 4. decembra 1917. nova boljševička vlada Rusije nastojala je da okonča rat sa Centralnim silama. U narednim mjesecima stupio je na snagu prekid vatre, a od 22. decembra dvije strane su nastojale pregovarati o trajnom mirovnom sporazumu.

Potpisivanje Brest-Litovskog ugovora između njemačkog carstva i novog boljševika vlade Rusije. (Image Credit: Bundesarchiv, Bild 183-R92623 / CC)

Ipak su bili spori u postizanju sporazuma, s Njemačkom koja je zahtijevala ogromne ustupke, a 17. februara 1918. sporazum o prekidu vatre je nestao. Centralne sile su pokrenule novu ofanzivuna zapadnu teritoriju Rusije zauzevši veći dio današnje Ukrajine.

Kao odgovor na ovaj novi val neprijateljstva, 3. marta 1918. sovjetska vlada je potpisala sporazum iz Brest-Litovska kojim je dogovoren mir pod uslovima povoljnim za Centralnu Ovlasti. Ruska teritorija u Estoniji i Letoniji oduzeta je Nemačkoj, ali nije trajala ni godinu dana u njihovom držanju. Nakon njihovog poraza na zapadnom frontu, Versajski ugovor je zahtijevao da vrate svaku zarobljenu zemlju.

Kada su se njemački pregovarači žalili na to koliko su strogi uslovi Versaillesa, saveznički pregovarači bi tvrdili da je to mnogo benignije od njihovih zahtjeva u Brest-Litovskom ugovoru.

2. Bliskoistočno primirje – 30. oktobar 1918.

Potpisano od strane osmanskog ministra za pomorska pitanja Raufa Beja i britanskog admirala Gough-Calthorpea, primirje u Mudrosu predstavljalo je potpunu predaju Osmanskog carstva saveznicima. Potpisano na brodu HMS Agamemnon kod grčkog ostrva Lemnos, primirje je pristalo na potpunu demobilizaciju osmanske vojske i mornarice, a sva njihova infrastruktura stavljena je na raspolaganje Saveznicima.

To je dovelo do savezničke okupacije Carigrada i podjele teritorija Carstva na različite zone utjecaja, naime između saveznika i turske republike u nastajanju, čije je postojanje potvrđeno 1923.

DrugoPrimirje:

• Mir Rumunskih/Centralnih sila (Bukureštanski ugovor)  –  7. maja 1918.
• Bugarsko/savezničko primirje –  29. septembra 1918.
• Austrijsko/italijansko primirje – 3. novembra 1918.

3. Primirje Zapadnog fronta – 11. novembar 1918.

Nakon napetog perioda konfuzije u Njemačkoj, u kojem su ovlasti prebačene u pokušaju da se krivica prebaci na demokratski Rajhstag, a ne na carske ovlasti, kancelarsko mjesto je prebačeno i Kaiser sam je abdicirao 9. novembra.

U to vrijeme, pregovaračka strana uključujući novog državnog sekretara Matthiasa Erzbergera bila je sjeverno od Pariza. Bili su u vagonu koji je pripadao vrhovnom komandantu savezničkih snaga Marshallu Fochu, koji je sjedio u šumi Compiègne. U ovoj kočiji, saveznički komandanti bi im dali 72 sata da pristanu na drakonsku predaju.

Fotografija snimljena nakon sporazuma o primirju, 1918. (Image Credit: Public Domain)

Samo potpisivanje je bilo oko 5 ujutro, au 11 ujutro oružje je konačno utihnulo širom Evrope. Uprkos tome što su bili prvi korak ka osiguranju mira u Evropi i prestanku ovog brutalnog rata, uslovi ove predaje (i Versajskog sporazuma koji je uslijedio) bili su toliko oštri da mnogi vjeruju da su oni početna tačka porijekla Drugog svjetskog rata.

Čak i glavni arhitekta sporazuma o primirju (vrhovni komandant savezničkih snaga Ferdinand Foch, na slicistojeći za stolom) nije bio sasvim zadovoljan ovim primirjem. Uprkos činjenici da je, ironično, mislio da uslovi nisu bili dovoljno oštri, čak je i proročki rekao „Ovo nije mir. To je primirje na dvadeset godina.”

Versajski ugovor – 28. juna 1919.

Iako su ova 3 ključna primirja označila kraj stvarnih borbi u Prvom svjetskom ratu, međutim, rat tehnički nije bio sve do ratifikacije Versajskog ugovora (potpisanog u Dvorani ogledala u Versajskoj palati) 28. juna 1919. kojim su formalno dogovoreni uslovi pod kojima će zaraćene nacije ponovo uspostaviti mirne odnose.

Jedan od dvojice njemačkih predstavnika, Johannes Bell, potpisuje Versajski ugovor pred savezničkom delegacijom u Versaju, na slici Williama Orpena. (Image Credit: Public Domain)

U stvari, primirje potpisano još u novembru 1918. moralo je biti produženo tri puta prije Versajskog sporazuma, kako bi se osigurao nastavak mira u cijeloj Evropi. Osim velikih reparacija, ovaj ugovor je sadržavao i član 231, koji se obično naziva klauzula o 'Ratnoj krivici', koja bi predstavljala trajni uzrok gorčine.

Njemačku je praktično prisilio da prihvati svu odgovornost za rat i posmatrano je kao nacionalno poniženje za zemlju. John Foster Dulles, jedan od autora članka, kasnije je izjavio da mu je žao zbog togakorišćena formulacija, smatrajući da je dodatno pogoršala Nemce.

Uprkos svojim manama i nedostacima, o kojima se raspravljalo decenijama od tada, Versajski ugovor označava tačku (nakon raznih primirja) da je mir konačno vraćen Evropa koja je godinama bila opustošena ratom. Veliki rat je konačno završio.