Drevni Egipat priziva slike visokih piramida, prašnjavih mumija i zidova prekrivenih hijeroglifima – simbolima koji prikazuju ljude, životinje i objekte koji izgledaju vanzemaljci. Ovi drevni simboli – staroegipatska abeceda – imaju malo sličnosti sa rimskom azbukom koja nam je poznata danas.

Značenje egipatskih hijeroglifa također je ostalo pomalo misteriozno sve do otkrića Rozetskog kamena 1798. godine, nakon čega je Francuski učenjak Jean-François Champollion uspio je dešifrirati tajanstveni jezik. Ali odakle je došao jedan od najpoznatijih i najstarijih oblika pisanja na svijetu, i kako ga razumijemo?

Evo kratke istorije hijeroglifa.

Koje je porijeklo hijeroglifi?

Još od 4.000 pne, ljudi su koristili nacrtane simbole za komunikaciju. Ovi simboli, ispisani na posudama ili glinenim etiketama pronađenim duž obala Nila u elitnim grobnicama, datiraju iz vremena preddinastičkog vladara zvanog Naqada ili 'Škorpion I' i bili su među najranijim oblicima pisanja u Egiptu.

Egipat, međutim, nije bio prvo mjesto koje je imalo pismenu komunikaciju. Mesopotamija je već imala dugu istoriju upotrebe simbola u žetonima još od 8.000 pne. Ipak, dok se istoričari osporavaju da li su Egipćani dobili ideju za razvojabeceda njihovih mezopotamskih susjeda, hijeroglifi su izrazito egipatski i odražavaju autohtonu floru, faunu i slike egipatskog života.

Najstarija poznata puna rečenica napisana zrelim hijeroglifima. Otisak pečata Set-Peribsena (Druga dinastija, oko 28-27. stoljeće prije Krista)

Image Credit: British Museum, CC BY-SA 3.0, preko Wikimedia Commons

Prva poznata puna rečenica ispisan hijeroglifima pronađen je na otisku pečata, sahranjen u grobnici ranog vladara, Set-Peribsena u Umm el-Qa'abu, koji datira iz Druge dinastije (28. ili 27. vijek prije nove ere). Sa zorom egipatskog Starog i Srednjeg kraljevstva od 2500. godine prije Krista, broj hijeroglifa je iznosio oko 800. U vrijeme kada su Grci i Rimljani stigli u Egipat, u upotrebi je bilo više od 5000 hijeroglifa.

Kako se hijeroglifi rade?

U hijeroglifima postoje 3 glavne vrste glifa. Prvi su fonetski glifovi, koji uključuju pojedinačne znakove koji funkcioniraju kao slova engleske abecede. Drugi su logogrami, koji su pisani znakovi koji predstavljaju riječ, slično kineskim znakovima. Treći su taksogrami, koji mogu promijeniti značenje u kombinaciji s drugim glifovima.

Kako je sve više Egipćana počelo koristiti hijeroglife, pojavila su se dva pisma: hijeratsko (svećeničko) i demotičko (popularno). Urezivanje hijeroglifa u kamen bilo je nezgodno i skupo, a za tim je postojala potrebalakši kurzivni tip pisanja.

Hijeratski hijeroglifi bili su prikladniji za pisanje na papirusu trskom i mastilom, a za pisanje o vjeri uglavnom su ih koristili egipatski svećenici, toliko grčka riječ koja je dala abecedu njegovo ime; hijeroglifi znači 'sveta rezbarija'.

Demotsko pismo je razvijeno oko 800. godine prije Krista za upotrebu u drugim dokumentima ili pisanju pisama. Korišten je 1000 godina i pisan i čitan s desna na lijevo kao na arapskom, za razliku od ranijih hijeroglifa koji nisu imali razmake između sebe i mogli su se čitati odozgo prema dolje. Razumijevanje konteksta hijeroglifa je stoga bilo važno.

Egipatski hijeroglifi s kartušama za ime Ramzes II, iz Luksorskog hrama, Novo Kraljevstvo

Image Credit: Asta, Public domain, via Wikimedia Commons

Opadanje hijeroglifa

Hijeroglifi su još uvijek bili u upotrebi pod perzijskom vlašću tokom 6. i 5. stoljeća prije Krista, te nakon osvajanja Egipta od strane Aleksandra Velikog. Tokom grčkog i rimskog perioda, savremeni naučnici su sugerisali da su Egipćani koristili hijeroglife koji su pokušavali da odvoje 'prave' Egipćane od njihovih osvajača, iako je to možda više bio odraz grčkih i rimskih osvajača koji su odlučili da ne uče jezik njihove novoosvojene teritorije.

Ipak, mnogi Grci i Rimljani su smatrali da su hijeroglifi skriveni, čakmagijsko znanje, zbog njihove kontinuirane upotrebe u egipatskoj religijskoj praksi. Ipak, do 4. veka nove ere, malo je Egipćana bilo sposobno da čita hijeroglife. Vizantijski car Teodosije I zatvorio je sve nehrišćanske hramove 391. godine, čime je prestala upotreba hijeroglifa na monumentalnim građevinama.

Srednjovjekovni arapski učenjaci Dhul-Nun al-Misri i Ibn Wahshiyya pokušali su prevesti tadašnji -vanzemaljski simboli. Međutim, njihov napredak bio je zasnovan na pogrešnom vjerovanju da hijeroglifi predstavljaju ideje, a ne izgovorene zvukove.

Rosetta Stone

The Rosetta Stone, Britanski muzej

Zasluge slike: Claudio Divizia, Shutterstock.com (lijevo); Guillermo Gonzalez, Shutterstock.com (desno)

Proboj u dešifrovanju hijeroglifa došao je sa još jednom invazijom na Egipat, ovoga puta od strane Napoleona. Careve snage, velika vojska, uključujući naučnike i stručnjake za kulturu, iskrcale su se u Aleksandriju u julu 1798. Kamena ploča, ispisana glifovima, otkrivena je kao dio strukture u Fort Julienu, logoru koji su okupirali Francuzi u blizini grada Rosetta .

Površinu kamena prekrivaju 3 verzije uredbe koju je u Memfisu izdao egipatski kralj Ptolemej V Epifan 196. godine prije Krista. Gornji i srednji tekstovi su na staroegipatskim hijeroglifskim i demotičkim pismima, dok su donji tekstovi starogrčki. Između 1822. i 1824. godine, francuski lingvista Jean-Francois Champollionotkrio da se 3 verzije razlikuju samo malo, a Rosetta Stone (sada se čuva u Britanskom muzeju) postao je ključ za dešifriranje egipatskih pisama.

Uprkos otkriću Rosetta Stonea, danas tumačenje hijeroglifa ostaje izazov čak i za iskusne egiptologe.